GESCHIEDENIS Corpus den Hoorn
Corpus den Hoorn is een wijk in het zuiden van de stad Groningen. De wijk ligt ten westen van het Noord-Willemskanaal en ten zuiden van het Stadspark. Het oudste deel van de wijk dateert uit de vijftiger en zestiger jaren van de twintigste eeuw. Het bestaat voornamelijk uit sociale woningbouw. De straten in dit gedeelte zijn vernoemd naar bekende medici.
Geschiedenis
Corpus den Hoorn is de meest westelijke wijk van het zuidelijk deel van de stad Groningen. Het gebied werd al in 1915 door de stad Groningen geannexeerd. Daarvóór behoorde het tot het grondgebied van de gemeente Haren. Hoewel pas na de Tweede Wereldoorlog op basis van het eerste Groninger structuurplan (1950) begonnen werd met de ontwikkeling van nieuwe wijken in het zuidelijke stadsdeel, waren in de voorafgaande dertig jaar al diverse uitgewerkte visies op de inrichting van dit gebied geformuleerd. Deze hebben een duidelijke invloed gehad op de uitvoering. De wijk Corpus den Hoorn kwam tot stand tussen 1956 en 1960; het was voor de stad Groningen de eerste grootschalige stadsuitbreiding van na de oorlog. De naam van de nieuwe woonwijk werd ontleend aan het middeleeuwse vrouwenklooster Maria ten Horne (later Ten Hoorn) dat in het gebied gelegen was. Het is de eerste Groningse wijk die werd opgezet vanuit het ideeëngoed van de wijkgedachte, een sociologisch getinte opvatting over wonen, die in de naoorlogse nieuwe woonwijken in heel Nederland is toegepast. bron foto: Wij CorpusdenHoorn Facebook
Het gebied waar de wijk Corpus den Hoorn werd gerealiseerd, is een oud veengebied in het dal van de Drentse A. Vanaf de 11de eeuw werd een begin gemaakt met het ontginnen ervan. In de 13de of 14de eeuw werd aan de rand van het veenontginningsgebied een klooster gevestigd, het Begijnenconvent Maria ten Horne, later genoemd De Hoorn of Ten Hoorn. (horn of hörn = hoek; het riviertje de Aa maakte hier een bocht). Dit klooster was een voorwerk van het Mariaklooster te Assen en lag ten zuidoosten van de huidige kruising Paterswoldseweg/ Laan Corpus den Hoorn (Damsport).
Omstreeks 1580 werd het convent opgeheven en werden de bijbehorende landerijen, de zogenaamde 'corpuslanden', geschonken aan het tot dezelfde orde behorende Geestelijk Maagdenconvent in de stad Groningen. Op de kadastrale minuut van circa 1830 is het terrein nog duidelijk herkenbaar.
NAAM
De naam Corpus den Hoorn komt van een klooster dat in een hoek ("hörn") aan de weg Groningen-Paterswolde stond. Vandaar ook de aanduiding 'ter Hoorn'. Met corpus wordt het land bedoeld dat een klooster zelf in gebruik had. Corpus den Hoorn staat dan ook voor het land van het klooster Maria ten Hoorn.
Paterswoldseweg
De Paterswoldseweg, die 'Straatweg naar Eelde' of 'Hoornsche Dijk' werd genoemd, ontwikkelde zich tot een belangrijke in- en uitvalsweg van de stad in zuidelijke richting. Rond 1900 werd de Paterswoldseweg vanaf de plek van het voormalige kloosterterrein in zuidelijke richting verlengd. Dit is de huidige Veenweg die een rechtstreekse verbinding met Eelde vormt.
Archeologische sporen
Ondanks dat dit natte veengebied niet geschikt leek voor bewoning, zijn er toch archeologische resten aangetroffen uit de dertiende en veertiende eeuw. In dit gebied werden namelijk tijdens de kartering van Clingeborg in de tweede helft van de jaren zestig meer dan 200 'veenterpjes' opgetekend (zie afbeelding onder).
Volgens Casparie (1988) bestaan deze bewoningsresten uit 'ronde plekken verwerkt veen, gemengd met klei, zand, keileem en aardwerkscherven'. De doorsnede van deze zogenaamde veenterpjes was meestal enkele tientallen meters, de dikte kon oplopen tot een meter. De terp zelf werd opgeworpen uit rietveen, dat aan de oppervlakte gewonnen kon worden. De zo ontstane ronde of afgerond vierkante terpjes werden omgeven door sloten, en er werd slechts één huis per terp aangetroffen. De (waarschijnlijk rieten) daken van de huizen werden gedragen door eiken palen, de vloer en de wanden werden gebouwd van turven van het steviger mosveen. Het erf rond het huis bevatte in ieder geval een of meerdere (water)putten, waarvan sommige later als afvalkuil gebruikt werden.
De toegangelijkheid van het gebied was slecht, de bewoning zal niet makkelijk zijn geweest; bevaarbare sloten bestonden niet, en wegen die rijdend verkeer konden dragen, zijn ook niet aangetroffen. Het gebied heeft bovendien vrij vaak onder water gestaan. De bewoning in het gebied is dan ook van korte duur geweest, en gebonden aan een iets drogere periode tussen 1150 en 1250. De terpjes zijn waarschijnlijk niet langer dan een of twee decennia bewoond gebleven, en het is niet onwaarschijnlijk dat er alleen in de zomer gewoond werd. Na 1250 trad er een toenemende neerslag op, waardoor er (een of meerdere malen) wateroverlast optrad die de huizen verwoestte en bewoning verder onmogelijk maakte.
Na het verdwijnen van de bewoning werd het veen als gras en weideland gebruikt vanuit de omliggende dorpen (Eelderwolde, Paterswolde, Peize). Er ontstond in de veertiende eeuw een nieuwe perceelsindeling, die echter niet teruggrijpt op de door het veenterpbewoners gemaakte landschap. Vanaf eind 19de eeuw kon men met betere waterbeheersing het gebied beter gebruiken als weidelandschap.
Ontwikkelingen na 1945
De opgave om na de Tweede Wereldoorlog - naast de wederopbouw en de ontwikkeling van de industrie - nieuwe woonwijken op te zetten, vroeg om een structurele aanpak. Als uitvloeisel van vernieuwd rijksbeleid aangaande de ruimtelijke ordening gingen landelijke structuurplannen richting geven aan de provinciale en gemeentelijke plannen. De integraal gedetailleerde stedelijke uitbreidingsplannen van voor de oorlog maakten plaats voor structuurplannen die louter sturend van aard waren. Zij probeerden drie zaken te regelen: de ligging en omvang van nieuwe woonwijken, de situering van industrieterreinen en de verkeersinfrastructuur. Op basis van het eerste Groningse structuurplan uit 1950 en het vigerende Uitbreidingsplan in onderdelen uit 1938-1940 werden in de periode 1955-1965 vier nieuwe woonwijken aan de zuidzijde van de stad aangelegd. Corpus den Hoorn was hiervan de eerste.
Zie ook voor info over de wijk:
Groningen.straatinfo.nl
en
groningen straatinfo.nl Buurtgegevens Corpus den Hoorn (Hoornsemeer?)
Bronnen
- Wikipedia
- Bestemmingsplan 2008 Versie vaststelling, september 2008
- Gemeente Groningen-bestemmingsplan Corpus den Hoorn 2008
- bron luchtfoto: Wij Corpus den Hoorn Facebook